Της Ιουλίας - Φανουρίας Χιωτάκη*
Σε μια κοινωνία που συχνά σπεύδει να επιταχύνει τη μάθηση, πολλοί γονείς έρχονται αντιμέτωποι με ένα βασικό ερώτημα: «Πρέπει το παιδί μου να ξεκινήσει την Α΄ Δημοτικού αμέσως μόλις γίνει 5 και κάτι ή να περιμένω να συμπληρώσει τα 6;»
Η επιστήμη είναι ξεκάθαρη: η φοίτηση πρέπει να ξεκινά μετά τη συμπλήρωση των 6 ετών - και ιδανικά κοντά στην ηλικία των 6,5 -, όταν ο παιδικός εγκέφαλος έχει φτάσει ένα κρίσιμο σημείο ωρίμανσης. Και αυτό παίζει σημαντικότατο ρόλο στη σχολική ετοιμότητα.
Η βιολογική ηλικία δεν είναι απλώς ένας αριθμός Μέχρι τα 6 χρόνια, ο εγκέφαλος των παιδιών βρίσκεται σε έντονη φάση νευρωνικής ανάπτυξης. Οι βασικές εκτελεστικές λειτουργίες – όπως η συγκέντρωση, η αυτορρύθμιση, η μνήμη εργασίας και η συναισθηματική ωριμότητα – δεν έχουν ακόμη ολοκληρωθεί. Η πρόωρη είσοδος στο απαιτητικό πλαίσιο του δημοτικού σχολείου μπορεί να φέρει σημαντικά εμπόδια στη μάθηση, αυξάνοντας την πιθανότητα διάγνωσης μαθησιακών δυσκολιών (ΜΔ), όχι γιατί το παιδί έχει κάποια διαταραχή, αλλά γιατί δεν είναι ακόμα έτοιμο.
Ο ανώριμος εγκέφαλος και ο κίνδυνος λανθασμένης διάγνωσης Πολλά παιδιά που μπαίνουν πρόωρα στην Α΄ Δημοτικού εμφανίζουν αδυναμία συγκέντρωσης, γραφοκινητικές δυσκολίες, κόπωση και απογοήτευση. Σε αρκετές περιπτώσεις, αυτό οδηγεί σε βιαστικές αξιολογήσεις και ταμπέλες όπως «υπερκινητικότητα», «δυσλεξία» ή «μαθησιακή υστέρηση», ενώ στην πραγματικότητα ο εγκέφαλός τους δεν ήταν ακόμη ώριμος να ανταποκριθεί στο δομημένο σχολικό πλαίσιο.
Η αναπτυξιακή ψυχολογία τονίζει ότι η ωρίμανση δεν ακολουθεί μόνο το ημερολόγιο αλλά και τον νευροαναπτυξιακό ρυθμό κάθε παιδιού.
Σχολική ετοιμότητα: όχι μόνο γνωστική, αλλά και συναισθηματική Η σχολική ετοιμότητα δεν αφορά μόνο το αν το παιδί μπορεί να γράψει το όνομά του ή να μετρήσει μέχρι το 20. Περιλαμβάνει:
Την ικανότητα να καθίσει συγκεντρωμένο για τουλάχιστον 20 λεπτά
Την κατανόηση οδηγιών σε βήματα
Τον αυτοέλεγχο και τη διαχείριση απογοήτευσης
Την ικανότητα συνεργασίας με άλλα παιδιά
Την κοινωνική ωριμότητα να συμμετέχει σε ομάδα
Όλα τα παραπάνω συνδέονται με την ωριμότητα συγκεκριμένων περιοχών του εγκεφάλου – ιδίως του προμετωπιαίου φλοιού – οι οποίες ολοκληρώνουν βασικά στάδια ανάπτυξης μετά τα 6 χρόνια.
Το δώρο του χρόνου Δίνοντας στο παιδί μερικούς επιπλέον μήνες ή έναν ακόμη χρόνο πριν ξεκινήσει το Δημοτικό, του δίνουμε ένα δώρο ζωής: τον χρόνο να ωριμάσει, να νιώσει ικανό, να αγαπήσει το σχολείο. Ένα παιδί που ξεκινά με εφόδια, κι όχι με ελλείψεις, έχει περισσότερες πιθανότητες να νιώσει επάρκεια, αυτοπεποίθηση και χαρά για τη μάθηση.
Τι λένε οι ειδικοί; Σύμφωνα με τη Gesell Institute of Child Development, η πνευματική και συναισθηματική ωριμότητα για το σχολείο δεν ολοκληρώνεται πριν τα 6-6,5 έτη.
Έρευνες του Harvard Center on the Developing Child δείχνουν ότι η καθυστέρηση στην έναρξη του σχολείου για παιδιά που δεν είναι ακόμη ώριμα, βελτιώνει τη συγκέντρωση και τη συναισθηματική ανθεκτικότητα.
Η Αμερικανική Παιδιατρική Εταιρεία επισημαίνει ότι "η πρώιμη σχολική έναρξη μπορεί να φέρει αντιπαραγωγικά αποτελέσματα, ιδίως σε παιδιά με ήπια ανωριμότητα".
Συμπερασματικά Το σχολείο είναι ένας μαραθώνιος, όχι ένα σπριντ. Αντί να πιέσουμε το παιδί μας να ξεκινήσει νωρίς, ας του δώσουμε τα εφόδια να ξεκινήσει σωστά. Γιατί η αυτοπεποίθηση ενός παιδιού που νιώθει ικανό από την αρχή, αξίζει πολύ περισσότερο από έναν χρόνο «κερδισμένο» στο ημερολόγιο.
Πηγές:
Harvard Center on the Developing Child: https://developingchild.harvard.edu
American Academy of Pediatrics: School Readiness Guidelines
Gesell Institute of Child Development (Yale University): Readiness Assessment Framework
Α. Παππάς, Σχολική Ετοιμότητα και Νευροψυχολογική Ωρίμανση, Εκδ. Τυπωθήτω, 2020
*Η Ιουλία Φανουρία Χιωτάκη είναι δασκάλα γενικής και ειδικής αγωγής, πτυχιούχος του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με μεταπτυχιακά στην Εκπαιδευτική Ψυχολογία από το Neapolis University Πάφου και στην Ειδική Αγωγή από το Πανεπιστήμιο Frederick της Κύπρου. Έχει συμμετάσχει σε δημοσιευμένη επιστημονική έρευνα, για το επαγγελματικό στρες των εκπαιδευτικών και έχει ειδικευτεί, σε ετήσιο μεταπτυχιακό σεμινάριο του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, στη Διοίκηση Σχολικών Μονάδων. Από το 2004 εργάζεται στην εκπαίδευση, ενώ από το 2022 υπηρετεί ως δασκάλα ειδικής αγωγής σε Τμήμα Ένταξης, σε δημόσιο δημοτικό σχολείο.