Με 73 χρόνια καθυστέρηση έγινε μετά θάνατον μέλος της ΕΣΗΕΑ ο και δημοσιογράφος Φώτης Κόντογλου. Μια πολυσχιδής σπουδαία μορφή του ελληνικού πνεύματος, τον 20ό αιώνα. Ζωγράφος, συγγραφέας, αγιογράφος, δάσκαλος, λογοτέχνης, στοχαστής. Εργαζόμενος στην εφημερίδα “Ελευθερία” από το 1948, στις 22 Ιανουαριου1952 έχοντας συμπληρώσει τις προϋποθέσεις, ζήτησε να εγγραφεί στην Ενωση Συντακτών, αλλά η αίτηση απορρίφθηκε από την τότε μετεμφυλιακή Διοίκηση. Την Τετάρτη 8 Οκτωβρίου – κατά την παρουσίαση της έκδοσης του Μορφωτικού Ίδρυματος της ΕΣΗΕΑ και της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης, με τίτλο “Φώτης Κόντογλου: Ταπεινές σημειώσεις εις τας επιστολάς του Αποστόλου Παύλου” – δόθηκε από την πρόεδρο της ΕΣΗΕΑ Μαρία Αντωνιάδου στα δισέγγονά του η εικονιζόμενη δημοσιογραφική ταυτότητα.
Πριν από το ρεπορτάζ της εκδήλωσης, δυο περιστατικά που αποκαλύφθηκαν κατά τη διάρκειά της· χαρακτηρίζουν τον δημοσιογράφο Φώτη Κόντογλου και περιλαμβάνονται στην έκδοση, μεγάλο μέρος της οποίας δημοσιεύεται στο τέλος της ανάρτησης.
Το πρώτο: Συνεργαζόμενος με την “Ελευθερία” από το 1948, 13 χρόνια μετά, στις 10.12.1961 με επιστολή προς τον εκδότη Πάνο Κόκκα αποφάσισε να παρέμβει στην παρουσίαση των άρθρων του. Η πρόθεσή του δηλώνεται στον φάκελο της επιστολής, όπου γράφει: «περί τον ατόπου να δημοσιεύονται τα άρθρα μου περιτριγυρισμένα, με πορνικές, κινηματογραφικές ρεκλάμες». Η επιστολή:
Αγαπητέ μου κ. Κόκκα, Σας εύχομαι καλές γιορτές.
Με λύπη σας γράφω πως δεν είναι δυνατόν πια να βλέπω τα άρθρα μου, που τα περισσότερα έχουνε θρησκευτική υπόθεση, κορνιζομένα με τις αθλιότητες της κινηματογραφικής τέχνης, π’ ανάθεμά την. Παρεκτός από τη δυσφορία που καταλαβαίνω εγώ, μου έχουν φανερώσει και τη δική τους πολλοί αναγνώστες.
Σας παρακαλώ λοιπόν να ενδιαφερθείτε, ώστε να βρεθεί τρόπος, να λείψει αυτό το αταίριαστο κάντρο από τα γραψίματά μου. Μεθαύριο θα γράψω κανένα Χριστουγεννιάτικο, λοιπόν, «το Θείον Βρέφος» θα είναι χωμένο μέσα σε γάμπες και σε κοιλιές; Μα αυτός ο κόσμος δε βαρέθηκε να βλέπει στις φωτογραφίες ό,τι βλέπει κάθε μέρα και κάθε νύχτα; Που να τον παρ’ ο διάολος!
Βάλτε με σε κάποια άλλη σελίδα. Δεν μπορώ να καταλάβω γιατί άλλοι συνεργάτες που έχουν κάποια συγγένεια με τα σεξουαλικά,, μπαίνουνε σε αγνές σελίδες χωρίς τον σιχαμερό διάκοσμο που είμαι καταδικασμένος να έχω εγώ!
Με αγάπη: Φώτης Κόντογλου
+ Ο πατέρας σας, είμαι σίγουρος πώς θᾶνε σύμφωνος με τα παραπάνω.
Το δεύτερο, δυο χρόνια αργότερα· μια ακόμη επιστολή διαμαρτυρίας προς Κόκκα. Αντιδρώντας σε υπόδειξη για τη θεματολογία των κειμένων του, έγραφε: … τηλεφώνησε στο σπίτι μου, για να πει όμως πως αυτά τα θαύματα της Θέρμης που γράφω δεν τα θέλει ο κόσμος και συστήνοντάς μου να γράφω καραβίσιες ιστορίες. Να, που στα γεράματα αξιώθηκα να παίρνω και οδηγίες τι θα γράψω και πώς θα το γράψω. Καλό λοιπόν θα’ ναι να σας θυμίσω, πως ονομάζομαι Φώτης Κόντογλου, πως έγραφα είκοσι χρονών τον «Πέδρο Καζάς», πως η πέννα τούτη έκανε τον Καζαντζάκη, που τον αποθεώνει κάθε τόσο η Ελευθερία, να την ονομάσει «αθάνατη». Οικόσημα τέτοια δεν ζήτησα ποτές κι ούτε τα έδειξα, μα σας τα θυμίζω, αφού τα ξεχάσατε σε τέτοιο σημείο, ώστε να μη βγάζετε κανέναν άλλο μεγαλοφυά συνεργάτη σας για να βάλετε τι κυριακάτικες ρεκλάμες σας, αλλά μονάχα εμένα. Με κομματιάσατε, με πληγώσατε, σαν να’ γραφα την «Ωραίαν τον Πέραν». Ντροπή κ. Κόκκα.
«Χωρίς την παράδοση, ο άνθρωπος είναι σαν δέντρο ξεριζωμένο»
Την εκδήλωση συντόνισε Παύλος Τσίμας και προλόγισε ο Νίκος Γερακάρης, Αντιπρόεδρος του ΔΣ του Μορφωτικού Ιδρύματος της ΕΣΗΕΑ, ο οποίος μνημόνευσε τη φράση του Κόντογλου «Χωρίς την παράδοση, ο άνθρωπος είναι σαν δέντρο ξεριζωμένο». Και πρόσθεσε: «Το πατρικό επώνυμο του Φώτη Κόντογλου ήταν Αποστολέλλης. Ορφανός από πατέρα, πήρε το επώνυμο της μάνας του. Γεννημένος στο Αϊβαλί της Μικράς Ασίας, το 1895, γαλουχήθηκε από τα πρώτα παιδικά του χρόνια με την παράδοση της Ιωνίας, το άρωμα του Αιγαίου και την εμπειρία της Μικρασιατικής Καταστροφής. Η προσφυγιά σημάδεψε τη ζωή του, αλλά έγινε και πηγή έμπνευσης. Η νοσταλγία για τις χαμένες πατρίδες και η αγάπη του για τη Ρωμιοσύνη, διαπνέουν κάθε σελίδα που έγραψε και κάθε εικόνα που ζωγράφισε. Τα κείμενά του —ακόμη και τα δημοσιογραφικά— είναι γεμάτα λέξεις της ελληνικής παράδοσης. Ως δημοσιογράφος, συνεργάστηκε με την εφημερίδα “Ελευθερία” του Πάνου Κόκκα».
Και ως έχων εργαστεί και ο ίδιος στη συγκεκριμένη εφημερίδα, o στάθηκε ιδιαίτερα σ’ αυτήν λέγοντας: «Μια ευτυχής συγκυρία μάς φέρνει στη μνήμη τον Παναγιώτη Πατρίκιο*, πρώτο ιστορικό διευθυντή της Βιβλιοθήκης μας, ο οποίος υπήρξε υπεύθυνος ύλης στην εφημερίδα «Ελευθερία» και επεξεργαζόταν τα κείμενα του Κόντογλου. Σύμπτωση εντυπωσιακή: σχετικά κοντά στο σπίτι του Κόντογλου έμενε ένας πολύ νέος δημοσιογράφος, που έσπευδε προθύμως να παραλάβει τα χειρόγραφά του και τα μετέφερε στην “Ελευθερία”, στην οποία και ο ίδιος εργαζόταν ως βοηθός ύλης. Να θυμηθώ ποιος ήταν αυτός; Είναι πολύ φίλος μου, πάνω από έξι δεκαετίες και είναι παρών σήμερα. Είναι ο Δημήτρης Κουμπιάς. Υπάρχουν και άλλοι επιζώντες που εργάζονταν στην ιστορική εφημερίδα. Στην αίθουσα βρίσκεται μόνον ένας, ο ομιλών. Οι άλλοι δέκα: Κυριάκος Καζάκος, ετών 102, Κώστας Κουμπέτσος και οι (αρκετά ή πολύ νεότεροι) Καίτη Δουλγεράκη, Αλίκη Ξένου - Βενάρδου, Γιάννης Παπαδημητρόπουλος, Βαγγέλης Μιγδάλης, Βασίλης Πετρομανιάτης, Γιάννης Μπακογιαννόπουλος, Ηρακλής Κόφφας, ο σκιτσογράφος Βασίλης Μητρόπουλος, αδελφός του εκπληκτικού Κώστα Μητρόπουλου, τα υπέροχα σκίτσα του οποίου δημοσιεύονται συνεχώς στα ΝΕΑ και το ΒΗΜΑ, ακόμη και σήμερα».
* ΔΕΝ ήταν ο Πατρίκιος που έκανε την προαναφερθείσα υπόδειξη για τη θεματολογία του Κόντογλου.
Οι πρώτες παράγραφοι ενός, εξαιρετικά επίκαιρου στις μέρες μας, κειμένου για την Ειρήνη.
Στη συνέχεια, Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κύριος Φιλόθεος επισήμανε το πόσο επίκαιρο και αφυπνιστικό παραμένει το έργο του Κόντογλου σήμερα, ενώ ο Παύλος Μαρινάκης, Υφυπουργός παρά τω πρωθυπουργώ και Κυβερνητικός Εκπρόσωπος χαιρέτισε την εκδήλωση λέγοντας ότι ο Κόντογλου «ξανασύστησε την ελληνική ψυχή στον εαυτό της».
Για τα δημοσιογραφικά σημειώματα του Κόντογλου μίλησε ο δημοσιογράφος και συντελεστής της έκδοσης, Γιώργος Μυλωνάς, τονίζοντας ότι αυτά συνδέονται υφολογικά με το λογοτεχνικό του έργο στο οποίο «δεν κάνει θεολογία, επιχειρεί μια αυτογνωσία».
Κάνοντας ειδική μνεία στον πατέρα του, τον διακεκριμένο φιλόλογο Κωνσταντίνο Ν. Πετρόπουλο - μέσω του οποίου ήρθαν στα χέρια του τα χειρόγραφα του Φώτη Κόντογλου -, μίλησε ο επιμελητής της έκδοσης Νίκος Πετρόπουλος, ενώ κείμενα από το βιβλίο διάβασε ο ηθοποιός και σκηνοθέτης Νικήτας Τσακίρογλου.
Η έκδοση “Φώτης Κόντογλου: Ταπεινές σημειώσεις εις τας επιστολάς του Αποστόλου Παύλου” από το Μορφωτικό Ίδρυμα της ΕΣΗΕΑ και την Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης.