Ξημέρωμα Δευτέρας 21 Ιουλίου 1975. Ο συνεκδότης της “Ελευθεροτυπίας” Κίτσος Τεγόπουλος και ο γράφων- επί της ύλης τότε και υπεύθυνος των ειδησεογραφικών σελίδων της εφημερίδας - στο πιεστήριο του παλιού “ Έθνους”, ελέγχουν το πρώτο φύλλο.
Του Δημήτρη Γ. Κουμπιά
Αυτόν το μήνα, τη Δευτέρα 21 Ιουλίου 2025, συμπληρώνονται 50 χρόνια από την ημέρα που μπήκε στην ζωή μας η “Ελευθεροτυπία”. Ξημέρωμα Δευτέρας 21 Ιουλίου 1975, βγήκε από το πιεστήριο το πρώτο φύλλο της εφημερίδας που άλλαξε το μεταπολιτευτικό status του ελληνικού τύπου. Με μια διαδικασία έκδοσης που «πέρασε από 40 κύματα», αν και διήρκεσε μόλις 15 πυρετώδεις μέρες· με προσδοκίες και υποσχέσεις, που οι περισσότερες δεν τηρήθηκαν. Στόχος, το πρώτο φύλλο να βγει τη Δευτέρα 21 Ιουλίου 1975, πρώτη μέρα της δίκης των συνωμοτών της 21ης Απριλίου του 67. Αυτό τηρήθηκε…
Αλλά, ας πιάσουμε την ιστορία από την αρχή.
Όλα άρχισαν με την απόλυση του Αλέκου Φιλιππόπουλου, από την “Απογευματινή”, την εφημερίδα που ανέλαβε, μεσούσης της δικτατορίας, ως «εφημερίδα των χωροφυλάκων» και τη διαμόρφωσε σε ένα μοντέρνο φύλλο, με κυκλοφοριακά ρεκόρ και πινελιές αντίστασης, στο μέτρο του δυνατού…Με τίτλους «Σύνταγμα τεθωρακισμένης Δημοκρατίας» και «Το τελευταίο τους Πάσχα» (σε πρωτοσέλιδο θέμα για τα τροχαία της πασχαλινής εξόδου), κάτω από φωτογραφία των Παπαδόπουλου, Παττακού και Μακαρέζου που χόρευαν τσάμικο σε στρατόπεδο.
Σεπτέμβριο του 1974 προσλήφθηκα στην “Απογευματινή” ως συντάκτης ύλης, υπεύθυνος των ειδησεογραφικών σελίδων· και όλα έδειχναν να πηγαίνουν καλά, μέχρι τις αρχές του επόμενου έτους και τη μετακόμιση του συγκροτήματος Μπότση από τη Φειδίου στο υπερσύγχρονο – καινοφανές για τα ελληνικά δεδομένα – κτίριο στους Τράχωνες. Τότε άρχισαν να γίνονται εμφανείς στο προσωπικό κόντρες, μεταξύ Αλ. Φιλιππόπουλου και Νάσου Μπότση. Ο τελευταίος κατηγορούσε τον διευθυντή του ότι «αλληθώριζε» προς το ΠΑΣΟΚ, επηρεασμένος από τη φιλία του με το στέλεχος του νεοϊδρυθέντος Κινήματος Δημήτρη Μαρούδα.
«Κρίση εμπιστοσύνης μεταξύ εργοδοσίας και διευθυντού»
Ο εκδότης ήθελε να δώσει ξανά καθαρά δεξιά γραμμή στην “Απογευματινή” - τη φυσική της από παλιά, ίδια με την ομόσταυλή της “Ακρόπολη”· ο διευθυντής διαφωνούσε και ο εκδότης τον απέλυσε, επικαλούμενος «κρίση εμπιστοσύνης στις σχέσεις μεταξύ εργοδοσίας και διευθυντού και το αναφαίρετο δικαίωμα της επιχειρήσεως να αλλάξει όποτε θέλει τον υπεύθυνο της συντάξεως».
Ο Μπότσης ωστόσο δεν υπολόγισε ότι απολύοντας τον διευθυντή θα έχανε πολλά στελέχη της εφημερίδας του· και φίρμες όπως οι Φρέντυ Γερμανός, ΚΥΡ, Αλέκος Λιδωρίκης, Φωφώ Βασιλακάκη, Σπύρος Καρατζαφέρης, Κώστας Χαρδαβέλλας, Γιάννης Ξανθούλης, Ελένη Χαλκούση. Πολλοί σταθήκαμε στο πλευρό του Φιλιππόπουλου – το ποιοι, στην «ταυτότητα» της “Ε” που δημοσιεύεται στο τέλος του κειμένου – περιμένοντας να δημιουργηθούν οι συνθήκες αποχώρησης· για «να πάμε γι’ άλλα», καλύτερα…
Η πρώτη αντίδραση Φιλιππόπουλου στην απόλυση, εκδηλώθηκε από το ιδιοκτησίας του μηνιαίο περιοδικό “Ελευθεροτυπία”· τίτλος που έμελλε να δοθεί, λίγο μετά, στην καινούργια εφημερίδα. Η ΕΣΗΕΑ κήρυξε απεργία για την απόλυση και το περιοδικό, καλύπτοντας ειδησεογραφικά το θέμα στο τεύχος 50 - Ιουνίου 1975, υπό τον τίτλο «Τέσσερα ερωτήματα περιμένουν απάντηση», έγραφε:
«Πρωτοφανές κρούσμα» χαρακτήρισε η ανακοίνωση της “Απογευματινής” την απεργία πού κήρυξε η Ένωση Συντακτών για την απόλυση του μέλους της και διευθυντού της εφημερίδος αυτής, Αλεξ. Φιλιππόπουλου.
Πραγματικά για πρώτη φορά στον τόπο μας συμβαίνει παρόμοια απεργία. Η αιτία απολύσεως κατά την Ένωση Συντακτών ήταν η αποφασιστική ανάμιξη του Φιλιππόπουλου στην έκδοση της εφημερίδος των Συντακτών, στην τελευταία της μεγάλη απεργία, “Αδέσμευτη Γνώμη”. Η συμφωνία, τότε εργοδοσίας – Συντακτών πού έγινε ενώπιον (και με την μεσολάβησή του) του επί της Προεδρίας Υφυπουργού κ. Λαμπρία περιελάμβανε όρο πού απαγόρευε κάθε απόλυση συντάκτου υπό μορφήν εκδικήσεως. (Για την περίπτωση αυτή την βραδιά της λύσεως της μεγάλης απεργίας δηλώθηκε από του βήματος της συνελεύσεως της Ενώσεως Συντακτών ότι τα μέλη ή μη της Ενώσεως καλύπτονται για ένα χρόνο).
Η αιτία της απολύσεως κατά την εργοδοσία υπήρξε άλλη. Την ανέφερε με την ανακοίνωσή της στο κοινό. Μίλησε για “κρίση εμπιστοσύνης” στις σχέσεις μεταξύ εργοδοσίας και διευθυντού και για το αναφαίρετο δικαίωμα της επιχειρήσεως να αλλάξει όποτε θέλει τον υπεύθυνο της συντάξεως.
Η απεργία της 4ης Ιουλίου
Η απεργία κηρύχθηκε στις 4 Ιουλίου ύστερα από σύντομο έκτακτο συμβούλιο πού έγινε στην Ένωση Συντακτών με την αποφασιστική παρουσία του προέδρου των Τεχνικών κ. Οθ. Θεοχάρη.
Προηγουμένως είχε κληθεί στην Ένωση ο Αλ. Φιλιππόπουλος ο οποίος εξέθεσε τις απόψεις του και ανέλυσε τις πιθανές επιπτώσεις πού θα μπορούσε να έχει η κήρυξη της απεργίας και έθεσε το πρόβλημα κατά πόσον η Ένωση Συντακτών στην πορεία της απεργίας θα παρέμενε εις την αρχική της θέση ή θα αγκάλιαζε την ιδεολογική αρχή της υποχρεώσεως των δημοσιογράφων να ενημερώνουν απόλυτα την κοινή γνώμη οπότε καθίσταται άμεση η υποχρέωσή της για την προστασία παρομοίων περιπτώσεων (χαρακτηριστικό είναι ότι την προτεραία είχαν επιστρέψει από την Ιταλία δύο μέλη του διοικητικού συμβουλίου της Ε.Σ.Η.Ε.Α από το διεθνές συνέδριο στο οποίο είχαν ψηφίσει την ιστορική απόφαση κατά την οποία πρέπει να διασφαλισθεί πλήρως ο ρόλος του δημοσιογράφου στην απόλυτη ενημέρωση του κοινού).
Η τακτική πού ακολούθησε η Ε.Σ.Η.Ε.Α για την κήρυξη της απεργίας – και προ παντός για την φύση της – σε συνδυασμό με τις αέναες παρεμβάσεις κυβερνητικού παράγοντα και με τις ημιδιατυπωνώμενες επαμφοτερίζουσες απόψεις (από στιγμή σε στιγμή) των ιδίων μελών του Δ.Σ. της Ε.Σ.Η.Ε.Α, άφησαν στους δημοσιογράφους πού παρακολουθούσαν τις διαβουλεύσεις και ειδικώτερα στους συντάκτες της “Απογευματινής” τα εξής αναπάντητα ερωτήματα:
1. Βρίσκεται μέσα στα όρια της συνδικαλιστικής πρακτικής και δεοντολογίας η υπαγόρευση τηλεφωνικώς της εντολής στο Διοικητικό Συμβούλιο να αποφασίσει λύση της απεργίας και μάλιστα από μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου;
2. Αποτελεί δημοκρατική διαδικασία και δείχνει αυξημένη ευθιξία σε ζητήματα αρχών, το γεγονός ότι η απόφαση για την λύση της απεργίας πάρθηκε χωρίς να κρατηθούν πρακτικά – ώστε έκαστο μέλος του Δ.Σ να ανελάμβανε επίσημα τις ευθύνες του;
3. Αποδεικνύει την «ερμητικότητα» και διασφάλιση των απορρήτων του Δ.Σ., το γεγονός ότι η εργοδοσία γνώριζε από το πρωί (10 π.μ.) της Δευτέρας 7 Ιουλίου την απόφαση για λύση της απεργίας – όπως απερίφραστα εδήλωνε σε στενό συνεργάτη της στην “Ακρόπολη” – ενώ η απόφαση για τη λύση της απεργίας ελήφθη στις 17.30 μ.μ.;
4. Γιατί η Ε.Σ.Η.Ε.Α. δεν υιοθέτησε το γραπτό και ενυπόγραφο αίτημα 17 συντακτών της “Απογευματινής” με το οποίο ζητούσαν να αποδεχθεί η εργοδοσία – σαν όρο της αδιατάρακτης εκδόσεως της “Α” – την αρχή της ελευθερίας των ειδήσεων; Και ευσταθεί το επιχείρημα του Δ.Σ., ότι δεν υιοθέτησε το αίτημα, γιατί ήταν σίγουρο για την απόρριψή του;
Και το επισφράγισμα: Η “Απογευματινή” της Τρίτης 8 Ιουλίου στην πρώτη σελίδα της και σε εμφανή θέση καταχώρησε την εξής ανακοίνωση:
1. Η ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ επανεκδίδεται κανονικώς από σήμερον λυθείσης της απεργίας των συντακτών.
2. Διενέξεις, μεταξύ της ιδιοκτησίας της ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗΣ και του συντακτικού προσωπικού της εφημερίδος ή της Ενώσεως Συντακτών, δεν υπήρξαν ποτέ. Μία προσωποπαγής υπόθεσις εγενικεύθη εκ παρεξηγήσεως.
3. Η ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ, την οποίαν η κοινή γνώμη περιβάλλει με την αγάπην της από 23 ετών εισέρχεται ήδη εις νέαν περίοδον δημοσιογραφικής δημιουργίας.
4. Η ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ συνεχίζουσα τας παραδόσεις της ενός τετάρτου αιώνος προγραμματίζει και θα εφαρμόσει σειράν δημοσιογραφικών προσπαθειών διατηρούσα και κατοχυρώνουσα το προβάδισμα εις τας καινοτομίας.
5. Η αποκατάστασις της δημοκρατίας εις την χώραν μας δημιουργεί νέους ορίζοντας εις όλους τους τομείς της εθνικής δραστηριότητος. Η ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ φιλοδοξεί να πρωτοστατήσει εις την γονιμοποίησιν των δημοκρατικών ιδεών».
«Με πολλή αδημονία το κοινό και οι Συντάκτες αναμένουν το πρωτοστάτημα της “Α” στις δημοκρατικές ιδέες», σχολίασε το περιοδικό σημειώνοντας παράλληλα: «Το γεγονός υπήρξε οριστικό. Περιέχει όμως κάποιες ασαφείς ενδείξεις: χαλκεύθηκε, πίσω από την πλάτη των συντακτών, μία σκευωρία. Και ιδού τα εμφανή στοιχεία της: Ο αιφνιδιασμός. Οι συνδικαλιστικές παλινδρομήσεις. Η αντιδεοντολογική κυβερνητική παρέμβαση – και μάλιστα σε προσωπικά επίπεδα. Η κινητοποίηση πλειάδος εγκαθέτων. Το παρασκήνιο. Η συνεργασία ετεροκλήτων παραγόντων. Ο λόγος, φυσικά, για την σκευωρία προς εκπαραθύρωση του διευθυντή της “Απογευματινής”. Βέβαια, κανείς δεν πείθεται ότι η επιχείρηση αυτή στρεφόταν – και στρέφεται – εναντίον ενός προσώπου. Του συγκεκριμένου προσώπου. Στρέφεται εναντίον του Κινήματος Ανεξαρτησίας του Τύπου, στου οποίου την υπηρεσία είχε τεθεί ο διευθυντής της “Απογευματινής”.
Περιμένοντας τον χρηματοδότη
Στο μεταξύ, ήμασταν υπ’ ατμόν οι συντάκτες που είχαμε αποφασίσει να ακολουθήσουμε τον Φιλιππόπουλο στο εγχείρημα έκδοσης νέας εφημερίδας. «Μιας προοδευτικής εφημερίδας, περίπου στη γραμμή των “Νέων”. Πιο ανάλαφρη και πιο διαβαστερή», σύμφωνα με τον ίδιο. Μια κεντροαριστερή “Απογευματινή”.
Περιμέναμε λοιπόν το πράσινο φως, για να υποβάλουμε τις παραιτήσεις μας. Και το «πράσινο φως» ήταν ο χρηματοδότης της προσπάθειας, που αναζητείτο. Το μόνο σίγουρο ήταν ότι η νέα εφημερίδα θα λεγόταν “Ελευθεροτυπία”· τίτλος ιδιοκτησίας του εμπνευστή της έκδοσης.
Το πώς βρέθηκαν οι χρηματοδότες, η διελκυστίνδα… Μποδοσάκη – Τεγόπουλου και πώς κατέληξε η εφημερίδα στον δεύτερο, χωρίς μάλιστα τον Αλέκο Φιλιππόπουλο, θα είναι το αντικείμενο άλλων αναρτήσεων του www.syntaktisylis.gr.
Η σημερινή επετειακή ανάρτηση συμπληρώνεται με την πρώτη «ταυτότητα» της εφημερίδας, στη δεύτερη σελίδα, το πρωτοσέλιδο χρονογράφημα του Φρέντυ Γερμανού και με τις 16 σελίδες του πρώτου φύλλου, αντλημένες από το https://pasatempo.wordpress.com, που σημειώνει: Η «ταυτότητα» της “Ελευθεροτυπίας” με πολλές φίρμες της εποχής, αλλά και πολλούς νεαρούς που έκαναν καριέρα αργότερα.
Το χρονογράφημα του Φρέντυ Γερμανού και οι 16 σελίδες του πρώτου φύλλου:
